Co to jest „Światłoryt”?

Światłoryt otwiera oczy na sztukę

Projekt Światłoryt realizowany był w latach 2014-2016 przez Fundację Menedżerowie Jutra MOFFIN we współpracy z osobami i twórcami indywidualnymi oraz instytucjami kultury z Krakowa i Gdańska. W całości został sfinansowany ze środków własnych Fundacji MOFFIN i stanowi autorską wizję tego, jak grupa twórców wyobraża sobie dobrze zaadaptowane dzieło sztuki wizualnej do potrzeb osób z niepełnosprawnością wzroku. Jest to spojrzenie subiektywne.

Zapraszamy inne osoby indywidualne i organizacje do dzielenia się swoimi spostrzeżeniami na ten temat, wskazywaniem na dostępne placówki kulturalne, czy też dobrze zaadaptowane, konkretne dzieła sztuki.

Irek Białek o Światłorycie

Jako osoba całkowicie niewidoma, wielokrotnie spotykałem się z brakiem dostępnej do moich potrzeb oferty kulturalnej lub ta, którą w danej placówce stworzono, była tak uproszczona w odbiorze, że infantylizowała cały przekaz. Brało się to zapewne stąd, że często oferty takie powstawały z myślą o dzieciach z niepełnosprawnością wzroku i uznawano niejako automatycznie, że będą one też zadowalające dla dorosłych. Niestety, nie były.

Dlatego, zainspirowawszy się wszystkim, co udało nam się stworzyć na Uniwersytecie Jagiellońskim w ramach wydarzenia Dotknij kultury, postanowiłem zaprosić do współpracy grupę ludzi, która w mojej opinii opracowała kompletne adaptacje do wybranych dzieł, które nie mają powyższych wad, posiadają natomiast mnóstwo zalet wynikających z połączenia talentów i wiedzy z różnych dziedzin. Jest to dobre miejsce, aby wszystkim tym osobom podziękować.

Wdzięczny jestem Lechowi Kolasińskiemu za to, że jako pierwszy w Krakowie podjął się trudu adaptacji graficznej bardzo skomplikowanych dzieł malarskich. Z jego dorobku korzysta teraz wielu innych twórców i to dobrze, że idea się upowszechnia, ale przez najtrudniejsze aspekty adaptacji Lech przedzierał się na początku sam. Jego wiedza, jako artysty plastyka oraz upór i wczucie się w sytuację osoby niewidomej, pozwoliły mu wyjść na wysoki poziom w trudnej sztuce adaptacji dzieł malarskich do form wypukłych.

Dziękuję Kubie Kosiniakowi, który wyspecjalizował się w czytaniu audiodeskrypcji, zarówno tej nagranej, jak i tej prezentowanej na żywo w sposób, który nie pozostawia obojętnym nikogo, także osób widzących.

Cieszę się, że Martin Turnau zgodził się dla nas przeczytać te audiodeskrypcje po angielsku. Wszystkie głosy w rodzinie Turnau są bardzo atrakcyjne.

Bez głębokiej wiedzy specjalistycznej w zakresie poszczególnych dzieł z danej placówki kulturalnej, nie byłoby jednak czego odczytać. Wdzięczny jestem więc bardzo wszystkim autorom opisów z Muzeum Inżynierii Miejskiej w Krakowie, którzy najpierw rozmawiali z nami o percepcji niewidzenia, a potem uwzględniwszy wnioski z tych rozmów, napisali teksty o wybranych eksponatach z kolekcji tej placówki. Szczególnie zobowiązany jestem Magdalenie Skrejko z Muzeum Historii Fotografii w Krakowie, która włożyła w opisy do Światłorytu nie tylko wielką wiedzę o fotografii, jaką posiada, ale także ogromne zaangażowanie i mnóstwo pozytywnej energii.

Wspierał nas w tym czasie Dyrektor Muzeum Historii Fotografii w Krakowie, który sprawował swoją funkcję do 2016 r., Pan Maciej Beiersdorf. Światłoryt nie zaistniałby w ogóle bez jego zainteresowania tematem i chęcią rozwoju tej inicjatywy. Wdzięczny mu jestem za wielogodzinne, pasjonujące dyskusje, w których trakcie tak dużo dowiedziałem się o historii fotografii i fotografowaniu. Tu jedna z takich rozmów:

Przeczytaj rozmowę.

Dziękuję słynnemu fotografowi Chrisowi Niedenthalowi, że zechciał się podzielić ze mną swoimi refleksjami związanymi z pasją, którą od tak wielu lat i z tak dużym sukcesem uprawia. Oto nasza rozmowa:

Przeczytaj rozmowę.

Wreszcie, dziękuję Michałowi Popielowi z krakowskiej pracowni Draft, bez którego nieprzeciętnej wiedzy inżynierskiej, nie byłoby tak wspaniałych grafik wypukłych, które zbudowane na warstwach i w oparciu o druk 3D, przeszły wszelkie moje pierwsze wyobrażenia, co można osiągnąć za pomocą tej technologii.

Efekt wspólnej pracy jest, moim zdaniem, optymalny dla zrozumienia i doświadczenia tych dzieł, które wybraliśmy. Dlatego dzielimy się rezultatami naszej pracy ze wszystkimi zainteresowanymi i zapraszamy do przedstawienia nam swojego punktu widzenia, własnych wrażeń spostrzeżeń. Adaptacja każdego eksponatu do potrzeb osób niewidomych jest bowiem rodzajem odrębnego dzieła, sztuką samą w sobie i także podlega swoistej interpretacji. My chcieliśmy po prostu przedstawić własną wizję tego procesu, z którego jesteśmy bardzo zadowoleni.

Raz jeszcze wszystkim dziękuję.

Irek Białek

Prezes i twórca Fundacji Menedżerowie Jutra MOFFIN

W czasie naszej wspólnej pracy, narodził się pomysł na opracowanie powtarzalnej metody adaptacji danego dzieła sztuki. Nazwaliśmy ją „Głębia wielowarstwowego dotyku MT3D”. Metoda jest własnością intelektualną Fundacji MOFFIN i składa się z trzech elementów:

Opisu z uwzględnieniem percepcji osoby z niepełnosprawością wzroku,

Audiodeskrypcji,

Grafiki wypukłej, opracowanej na warstwach w technologii 3D.

To, czy odbiorca woli samodzielnie przeczytać opis, czy też wysłuchać go w interpretacji lektora, pozostaje sprawą indywidualną. Jednak opis i audiodeskrypcja przenikają się z wrażeniami, które daje dotykanie grafiki wypukłej. Opis lub audiodeskrypcja może istnieć bez grafiki wypukłej, ale nigdy na odwrót. Warto o tym pamiętać, inspirując się naszą metodą.

Opis dzieła w wyczerpujący sposób powinien zwracać uwagę na kolejne elementy fabularne i kompozycyjne obrazu lub fotografii, wskazywać na dominantę i tłumaczyć znaczenie symboli obecnych w obrazie, czy na zdjęciu. Język opisu musi uwzględniać percepcję osób niewidomych od urodzenia. Opis powinien także zawierać informacje na temat techniki wykonania dzieła i kontekstu historycznego towarzyszącego jego powstaniu. Dlatego warto, aby opis robiła osoba mająca dużą wiedzę o danym eksponacie lub dziedzinie sztuki, ale w ścisłej współpracy z osobami mającymi wiedzę o niepełnosprawności wzrokowej.

Audiodeskrypcja do dzieła to opis interpretowany przez profesjonalnego lektora lub native speakera w języku, w którym powstaje opis. Interpretacja lektora powinna wprowadzać słuchacza w klimat dzieła. Czasem audiodeskrypcja może być wzbogacana muzyką.

 Metoda MT3D znakomicie nadaje się do zrozumienia, czym w istocie rzeczy jest adaptacja sztuk wizualnych do potrzeb dorosłych osób z niepełnosprawnością wzroku. Zachęcamy placówki kulturalne do przeprowadzenia u siebie praktycznych warsztatów na ten temat. Warsztaty takie pobudzają świadomość, tworzą okazję do kreatywnego opracowywania innowacyjnych adaptacji, które mogą stworzyć pracownicy muzeum w oparciu o naszą metodę. W celu uzgodnienia warunków przeprowadzenia warsztatów, proszę pisać na adres: contact@moffin.eu

Piękne, stare zdjęcia z zasobów krakowskiego Muzeum Historii Fotografii wybrane przez Panią Magdalenę Skrejko zaadaptowaliśmy przy użyciu opracowanej przez nas metody MT3D. Polegało to na stworzeniu wielowarstwowego projektu artystycznego danego zdjęcia, który jest jego uproszczeniem w stosunku do oryginału, ale przez to staje się czytelny w dotyku.

Opis wraz z audiodeskrypcją podkreślają wyjątkowy charakter konkretnej fotografii, umieszczają ją w czasie, omawiają historyczny kontekst. Na tej stronie osoby słabowidzące i starsze mogą oglądnąć zdjęcie, a osoby niewidome przeczytać opis i wysłuchać audiodeskrypcji. Fizyczne ich adaptacje wykonane w metodzie MT3D znajdują się w Muzeum Historii Fotografii w Krakowie i tam można zapoznać się z nimi za pomocą dotyku.